လုၵ်ႈႁဵၼ်းလႄႈ VANE

         ၵၢၼ်ပဵၼ်ၶူးသွၼ်လႄႈ ၽူႈၵွၼ်းႁူင်းႁဵၼ်း ဢမ်ႇၼၼ် ၽူႈႁဵတ်းၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၼႆႉ တေမေႃယိပ်းပပ်ႉ တေမေႃသွၼ်ၸွမ်းပပ်ႉၵူၺ်းတေႉၵေႃႈ ဢမ်ႇပႆႇယဝ်ႉလႆႈ ပဵၼ်ၽူႈၵွၼ်းယဝ်ႉ ပဵၼ်ၽူႈၸတ်းၵၢၼ်ယဝ်ႉ ၼင်ႈယူႇတီႈၵဝ်ႇတီႈလဵဝ်သေ ၸီႉသင်ႇ ႁႂ်ႈၵူၼ်းတၢင်းတႂ်ႈ ႁဵတ်းသၢင်ႈၸွမ်း ႁဝ်းတိၵ်းတိၵ်းၵူၺ်းၵေႃႈ ပေႃးဢဝ်ငဝ်းလၢႆးမိူဝ်ႈလဵဝ်ဝႃႈၸိုင် မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈၵၢပ်ႈပၢၼ်မၼ်းယဝ်ႉ မၼ်းပဵၼ်ၵၢပ်ႈပၢၼ်ႇ ၽူႈၵွၼ်းလႄႈ ၶူးသွၼ် ၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ တေလႆႈမီးၵၢၼ် လဵပ်ႈႁဵၼ်းၵူႈၶၢဝ်းၶၢဝ်း ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႇလွင်ႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်း ႁူင်းႁဵၼ်းလႄႈ ပုၼ်ႈၽွၼ်းၶူးသွၼ်တေႃႇၵေႃႉၼၼ်ႉ ယူႇတႃႇသေႇယဝ်ႉ။ 

                    တွၼ်ႈတႃႇ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵူၼ်းလုၼ်ႇမႂ်ႇႁဝ်း ႁူင်းႁဵၼ်းႁဝ်း ႁူင်းသဝ်းႁဝ်း ႁူင်းလဵင်ႉလူလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ႁဝ်းပေႃးတေမီးလွင်ႈၶိုပ်ႇၼႃႈ မီးလွင်ႈႁူမ်ႈလူမ်ႈ လွတ်ႈၽႄးလႆႈလီ (Child Safeguarding) ၼၼ်ႉ  ၸိူဝ်းပဵၼ်ၶူးသွၼ် ၽူႈၵွၼ်းႁူင်းႁဵၼ်း ၊ ၽူႈၸတ်းၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ၊ ၽူႈႁၢပ်ႇထမ်းၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ၊ ၽူႈယႂ်ႇ ၵူၼ်းလူင် ပေႃႈမႄႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵေႃႈ ထုၵ်ႇလီမီး ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း ႁဵၼ်းႁူႉၵူႈၶၢဝ်းယၢမ်းယူႇ မၢင်ပွၵ်ႈၽၢႆႇႁူင်းႁဵၼ်း ၽၢႆႇၶူးသွၼ်ၶဝ်ၵူၺ်း မီးလွင်ႈလႅၵ်းလၢႆႈၵၢၼ်သွၼ် မီးလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈၵၢၼ်ႁဵၼ်း မဵဝ်းလဵဝ်ၵူၺ်းဢမ်ႇလႆႈ ၽၢႆႇၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်းၵူႈၽၢႆႇၽၢႆႇ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ၸွမ်း လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ထုၵ်ႇလီ ၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃးၸွမ်းၵူႈၽၢႆႇၽၢႆႇၸွမ်းယူႇ။

                     တီႈၼႂ်းၼႆႉ ၶႃႈတေၶႂ်ႈၽိူမ်ႉလႄႈ ၶိုၼ်းမႃး Sharing သိုပ်ႇပိုၼ်ၽႄၼႄပၼ် ၽူႈႁဵတ်းၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ၶူးသွၼ်ႁဝ်းၶႃႈလႂ် ၊ ၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလႂ် ၊ ၽူႈၵဵဝ်ႇၶွင်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇႁဝ်းၶႃႈလႂ် ပေႃးႁဝ်းၶႃႈၶဝ် ၶဝ်ႈမႃးၵဵဝ်ႇၶွင် ပၢႆးပၺ်ႇယဝ်ႉၼႆၸိုင်ႈ ၶူးသွၼ် ၊ ၽူႈၵွၼ်း ၊ ၽူႈၸတ်းၵၢၼ်တေႃႇၵေႃႉ ဢၼ်လူဝ်ႇလႆႈႁူႉ ထုၵ်ႇလီႁူႉၼႆႉ တေမီးလၢႆလၢႆလွင်ႈယူႇ ယူႇတီႈႁူင်းႁဵၼ်းႁဝ်း ႁူင်းလဵင်ႉလူလုၵ်ႈဢွၼ်ႇႁဝ်း ႁူင်းသဝ်းႁဝ်း ပေႃးတေဢမ်ႇမီးလွင်ႈ ၽိတ်းပိူင်ႈလႄႈ လွင်ႈပၼ်ႁႃၼမ်ၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၽူႈလူဢၢၼ်ႇလိၵ်ႈႁဝ်းၶႃႈၶဝ် ၶဝ်ႈမႃးလဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်းၸွမ်း လွင်ႈဝႅၼ်ႇ (VANE) ၼႆႆႉၸွမ်းၵၼ်ယူႇ။ သင်ဝႃႈၶူးသွၼ်ႁဝ်း ၊ ၽူႈၵွၼ်းႁူင်းႁဵၼ်းႁဝ်း ၊ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်းၼႂ်းပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇႁဝ်း ၊ ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းႁဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈႁဵတ်းၽိတ်း ပူၼ်ႉလိူဝ်ၵႂႃႇပႅတ်ႈလွင်ႈ ဝႅၼ်ႇ  (VANE) ၼႆႉယဝ်ႉၸိုင်ႈ  လုၵ်ႈႁဵၼ်း လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ႁူင်းႁဵၼ်းလင်ၼၼ်ႉ မၼ်းတိုၼ်းဢမ်ႇၶိုၼ်ႈၼႃႈလႆႈလႄႈ တိုၼ်းတေမီးလွင်ႈယုၵ်ႈယွမ်းမႃးၼမ်တေႉတေႉယဝ်ႉ။

                        တီႈပွင်ႇဝႅၼ်ႇ (VANE) ၼၼ်ႉပဵၼ်  ၵႃႈၶၢၼ်ႇ (V= Value) ၊ လွင်ႈႁဵတ်းႁႆၢႉၸႃႉ ၵၢၼ်ပေႉၵိၼ်ၵၼ် (A= Abuse ) ၊ ပိုၼ်ႉပႅတ်ႈပွႆႇပႅတ်ႈ ဢမ်ႇသူၼ်ၸႂ် (N= Neglect) ၊ ၵိၼ်ၸိၵ်းတွၵ်ႇၸွၵ်းၼိူဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ (E= Exploitation) ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ 

• ၵႃႈၶၢၼ် (Value) 

                        ၵႃႈၶၢၼ် (Value) ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈပဵၼ် ၵႃႈၶၢၼ်ႇငိုၼ်းတွင်း ၵႅဝ်သႅင်ငိုၼ်းၶမ်း လႄႈ ၾၢင်ႈႁၢင်ႈ  မၼ်းၶႂ်ႈမၢႆထိုင် ၵၢၼ်ဝႆႉၵႃႈၶၢၼ်ႇၼိူဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇလႄႈ ၵၢၼ်ဝႆႉၼမ်ႉၼတ်းၼိူဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၼေႃႇတႅၼ်းၶိူဝ်းႁဝ်းၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ႁဝ်းဝႃႈ ႁဝ်းဝႆႉၵႃႈၶၢၼ်ႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ႁႂ်ႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇလႆႈလီလႆႈပဵၼ်ၼႆသေတႃႉၵေႃႈ ပေႃးလၢႆးႁဝ်းသွၼ် လၢႆးႁဝ်းလၢတ်ႈ လၢႆးႁဝ်းႁဵတ်း ဢမ်ႇမႅၼ်ႈၵေႃႈ မၼ်းၵေႃႈၸၢင်ႈၵႂႃႇတုမ်ႉတိုဝ်ႉ ၽဝ ပၢၼ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇႁဵၼ်းၶဝ်ၵႂႃႇပႅတ်ႈၼမ်တေႉတေႉ။ မၢင်တီႈ လႆႈႁၼ်ဝႃႈ ၶႂ်ႈပူၵ်းပွင်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ မီးလွင်ႈႁူၼ်ႈ

မုၼ်းမႂ်ႇၼႆသေတႃႉၵေႃႈ ပေႃးမႃးတူၺ်း တီႈလႆႈႁၼ် ဢဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇႁဵတ်းပဵၼ်ၶိူင်ႈမိုဝ်းသေ ၸႂ်ႉၵိၼ်လုၵ်ႈ ဢွၼ်ႇ တႅၵ်ႉၸႂ်ႉႁဵတ်းၵၢၼ် ထိုင်တီႈ တိုဝ်ႉပၢႆးတူဝ် ပၢႆးၸႂ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵေႃႈလႆႈႁၼ်မီးတၢင်းၼမ်ဝႆႉယူႇ။ မၢင်တီႈသမ်ႉ ပၼ်ငိုၼ်း ၸၢႆႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢိတ်းဢိတ်းသေ ၸႂ်ႉၵိၼ် ႁႂ်ႈၸွႆႈၵၢၼ်သုၼ်ႇတူဝ်ႁဝ်း ၸွမ်းၼင်ႇၶဝ်ဢမ်ႇႁၼ်ႉၸႂ် ဢမ်ႇပႃး ၸႂ်ၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းၵေႃႈမီး ပၼ်ငိုၼ်းၸၢႆႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇလႄႈ ပၼ်ငိုၼ်းၵႃႈႁႅင်းလုၵ်ႈဢွၼ်ႇသေတႃႉၵေႃႈ ပေႃး ဢႃႇယု ဢမ်ႇပႆႇထိုင် (18) ၼႆႉ  ပိူၼ်ႈဢမ်ႇပႆႇႁွင်ႉၶဝ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်လႄႈ ႁႅင်းၵၢၼ်လႆႈ။ ဢိင်ႇၼိူဝ် ၵၢၼ်ႁႃလဵင်ႉတွင်ႉ ၵၢၼ်ယူႇၵိၼ်လွတ်ႈလႆႈသေ မၢင်တီႈ လႆႈႁၼ် ၵေႃႉပဵၼ်ပေႃႈပဵၼ်မႄႈ ထိုင်တီႈ ၸႂ်ႉႁႂ်ႈလုၵ်ႈလၢင်းႁဝ်းၶႃႈဢွၵ်ႇႁူင်းႁဵၼ်းသေ ၸႂ်ႉၵႂႃႇႁဵတ်းၵၢၼ် ႁဵတ်းၶႃပိူၼ်ႈၵေႃႈ လႆႈႁၼ်မီးတၢင်းၼမ်ယူႇ ၵမ်ႉပႃႇၼမ် လွၵ်းလၢႆးၸိူင်ႉၼႆ မၼ်းပဵၼ် လၢႆးၵႄႈၶၢႆ ၶၢဝ်းပွတ်းၵူၺ်းလႄႈ တွၼ်ႈတႃႇယူႇလွတ်ႈလႆႈဝၼ်းလႂ် ဝၼ်းၼၼ်ႉၵူၺ်း။ 

                        ၵၢၼ်ဝႆႉၵႃႈၶၢၼ်ႇၼိူဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ မိူင်းၼိုင်ႈလႄႈ မိူင်းၼိုင်ႈ မၼ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ် မၼ်းပႅၵ်ႈပိူင်ႈ ၵၼ်ဝႆႉတေႉတေႉ။ ပေႃးတူၺ်းမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းမိူင်းၸိူဝ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉမိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းၾိၼ်လႅၼ်ႇ (Finland) ၼႆၸိုင်ႈ သင်ဝႃႈဝၢၼ်ႈၼိုင်ႈ ၊ ႁိူၼ်းၼိုင်ႈ မီးလုၵ်ႈဢွၼ်ႇမႃးၸိုင် သၢႆမၢႆလုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵိူတ်ႇတီႈလႂ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈလႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ယူႇတီႈ ႁူင်းယႃသေ ၵဵပ်းဝႆႉ ယဝ်ႉၵေႃႈယူႇတီႈ ႁူင်းယႃသေ

ၶိုၼ်းသူင်ႇ သၢႆမၢႆႁူဝ်ၵူၼ်းပၼ်ၶိုၼ်းတီႈ ၽၢႆႇႁွင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇသေ သင်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵေႃႉၼၼ်ႉ ယႂ်ႇၶိုၼ်ႈမႃး မီးဢႃႇယု (4)ၶူပ်ႇမႃးယဝ်ႉၼႆၸိုင် ယူႇတီႈႁွင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇမိူင်းၶဝ် ၶိုၼ်းႁဵတ်းလိၵ်ႈသေ သူင်ႇလူင်းမိူဝ်းၶိုၼ်းတီႈ ႁိူၼ်းဢၼ်မီးလုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼၼ်ႉၵမ်းလဵဝ်လႄႈ  ႁႂ်ႈဢဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၶဝ်မႃးၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းၵၼ်ယူႇ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇဢဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၶဝ်မႃးၶိုၼ်ႈႁူင်းႁဵၼ်းၼႆၸိုင်ႈ ယွၼ်ႉသင်လႄႈ ဢမ်ႇမႃးၽၢၵ်ႇႁူင်းႁဵၼ်း ယွၼ်ႉသင်လႄႈ ဢမ်ႇဢဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇမႃးၶိုၼ်ႈႁဵၼ်း လၢႆလွင်ႈလၢႆ ပိူင်သေ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ၽၢႆႇပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၶဝ် လႆႈၶိုၼ်းႁဵတ်းလိၵ်ႈသင်ႇလူင်း ႁွင်ႉထူပ်း ပေႃႈမႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၶဝ်ၶိုၼ်းယူႇ လႆႈဝႃႈ ၵၢၼ်ဝႆႉၵႃႈၶၢၼ်ႇ (Value ) ၼိူဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇမိူင်းၾိၼ်ႇလႅၼ်ႇ (Finland) ၶဝ်ၼႆႉၶႅမ်ႉတေႉတေႉ။

• ၵၢၼ်ပေႉၵိၼ်ၵၼ် ၊ ၵၢၼ်ၶီႇၼႅၵ်းတႅၵ်းတဵင် (Abuse)

                        ပေႃးမႃးတူၺ်း မိူင်ႈႁူမ်ႈတုမ်ႇ မိူင်းမၢၼ်ႈႁဝ်း ဢမ်ႇၼၼ် ၼႂ်းမိူင်းၸိုင်ႈတႆးႁဝ်းၼႆၸိုင်ႈ ယွၼ်ႉ ငဝ်းလၢႆးၵၢၼ်ဝၢၼ်ႈၵၢၼ်မိူင်းလႄႈ ၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇတူၵ်းတႅမ်လႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢၼ်တေပဵၼ်ဢႅၼ်ႁႅင်း မိူင်းမိူဝ်းၼႃႈႁဝ်းၵေႃႈ ဢဝ်ပဵၼ်ၵူၼ်းၵူဝ် ဢဝ်ပဵၼ်ၵူၼ်းဢမ်ႇၶႂ်ႈဢွၼ်ႁူဝ်လႄႈ ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢင်ႈပိူၼ်ႈလႄႈ ထုၵ်ႇၺႃးၵႃႉၶၢႆၵႂႃႇသေ လႆႈႁၼ်လဵင်ႉဝူင်း ၊ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၼၵ်း ၊ တွၼ်ႈတႃႇ

တေလႆႈငိုၼ်းမဵဝ်းလဵဝ်ၵူၺ်းသေ ဢဝ်ၸၢတ်ႈပၢၼ်ႁဝ်းၵႂႃႇဢၢပ်ႇပၼ် ၽူႈမၢၵ်ႇမီးၶဝ် ၵူၼ်းၸိူဝ်းပၼ်ငိုၼ်းႁဝ်းၶႃႈၶဝ်သေ ထုၵ်ႇၺႃးၶီႇၼႅၵ်းတႅၵ်းတဵင်ပေႉၵိၼ် ပေႃႉထုပ်ႉႁႅမ်ၵေႃႈမီးမႃးၼမ်ဝႆႉယူႇ။ ပေႃးၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းၼႆႉ ဢမ်ႇဝႃႈ ႁူင်းႁဵၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်းတႆး ႁူင်းႁဵၼ်းပၵ ႁူင်းႁဵၼ်းတီႈလႂ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ပေႃးမီးၵၢၼ်ၶီႇၼႅၵ်းတႅၵ်းတဵင်ၵၼ် ၵေႃႉပဵၼ်ၶူးသွၼ်ပေႃႉႁႅမ် ႁဵတ်းႁႂ်ႈတုမ်ႉတိုဝ်ႉ ပၢႆးတူဝ် ပၢႆးၸႂ် လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼၼ်ႉၼႆၸိုင်ႈ တွၼ်ႈတႃႇဝႃႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇတေ ပဵၼ်ႁႅင်း မိူင်းမိူဝ်းၼႃႈၼႆၼၼ်ႉ မၼ်းတိုၼ်းတေဢမ်ႇပဵၼ်မႃးလႆႈလႃးလႃး။ 

                        ပေႃးလၢတ်ႈလွင်ႈ ၵၢၼ်ႁဵတ်းႁၢႆႉၸႃႉ (Abuse) ၼိူဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼႆၸိုင်ႈ မၼ်းတေမီး ၵၢၼ်ႁဵတ်းၸႃႉ  ပၢႆးတူဝ် ၊ ပၢႆးၸႂ် ၊ ၵိၼ်ၸိၵ်းတွၵ်ႇၸွၵ်း ၊ ၵၢၼ်ပေႉၵိၼ်ၵႃႇမ ၊ ၵၢၼ်ပေႉၵိၼ်လူႇလၢႆ ၵႃႉၶၢႆၵူၼ်း ၊ ၸိူဝ်းၼႆႉလၢႆလၢႆလွင်ႈဝႆႉယူႇ။ ၵၢၼ်ႁဵတ်းႁုၵ်ႉႁၢႆႉပၢႆးတူဝ်ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉသမ်ႉ မၼ်းပဵၼ် ပေႃႉထုမ်ႉႁႅမ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၊ ဢဝ်ၸိူင်မတ်ႉလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၊ ဢဝ်ၾႆးတတ်ႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၸဵပ်းၼိူဝ်ႉၸဵပ်းတူဝ် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

• ပွႆႇၶဝ်ဝႆႉ ဢမ်ႇသူၼ်ၸႂ်ၶဝ် (Neglect)

                        လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵမ်ႉပႃႇၼမ်ၼႆႉ ၶဝ်ၵျိုၵ်ႈႁႂ်ႈပိူၼ်ႈတူင်ႉတၵ်ႉၶဝ် သူၼ်ၸႂ်ၶဝ် ၊ ၵႆႉၵႆႉလၢတ်ႈတေႃႇၶဝ် ၊ ၵမ်ႉပႃႇၼမ်ၶဝ်ၶႂ်ႈလႆႈလွင်ႈတၢင်း ဢုၼ်ႇၸႂ်တီႈပေႃႈတီးမႄႈ ၊ တီႈၽူႈၵုမ်းထိင်း ဢမ်ႇၼၼ် တီႈဢူၺ်းၵေႃႉ ၶဝ်ၵမ်ႉပႃႇၼမ်ယဝ်ႉ  ႁူင်းႁဵၼ်းၼိုင်ႈလင် ဢမ်ႇၼၼ် ႁူင်းလဵင်ႉလူလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ တီႈပူၵ်းပွင်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇသေတီႈတီႈ သင်ဝႃႈမီးလုၵ်ႈဢွၼ်ႇယူႇၸွမ်းတီႈႁဝ်း မႃးယူႇတီႈႁူင်းႁဵၼ်းႁဝ်း ႁူင်းလဵင်ႉလူႇတူၺ်းထိုင်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼႆ ၸိုင် ယႃႇပေပွႆႇၶဝ်ဝႆႉ ပၼ်ၶဝ်ယူႇ ၶႂ်ႈယူႇၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈယူႇလႃးလႃး ၼိုင်ႈႁဝ်းဢမ်ႇသူၼ်ၸႂ်ၶဝ် ၼိုင်ႈၶဝ် တေမီးလွင်ႈ သုၵ်ႉသၵ်ႉၸႂ် ၊ လွင်ႈၸႂ်တူၵ်း လွင်ႈၸႂ်ၵူဝ် ပေႃႇပဵၼ်မႃး လွင်ႈပၢႆးၸႂ်ဢမ်ႇလီၵမ်ႉၼမ်ယဝ်ႉ။ 

            ႁူင်းႁဵၼ်းၼိုင်ႈတီႈလႂ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ပေႃႈမႄႈလုၵ်ႈ ဢွၼ်ႇၵေႃႉလႂ်ၵေႃႈလီ သင်ဢမ်ႇပၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်းပၼ် လုၵ်ႈလၢင်းႁဝ်း ဢမ်ႇသူၼ်ႇၸႂ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇႁဝ်း ပွႆႇၶဝ် ဝႆႉဢမ်ႇသူၼ်ႇၸႂ်ၶဝ် (Neglect) ဝႆႉၵႂႃႇၶၢဝ်းႁိုင်ၼႆၸိုင် လိုၼ်းသုတ်းမႃး လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵေႃႉၼၼ်ႉ တေၸၢင်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈလွင်ႈ တိုဝ်ႇႁႆၢႉလႄႈ ၶႂ်ႈပၢႆႈၵႂႃႇယူႇၵႆၵႆ ဢွင်ႈတီႈဢၼ်ၶဝ်ယူႇသဝ်းဝႆႉၼၼ်ႉယူႇ။ ၵၢၼ်သူၼ်ၸႂ်ၵၼ် ၵၢၼ်သႂ်ႇၸႂ်ၵၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇတွၼ်ႉဝႃႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵူၺ်း ၶႂ်ႈလႆႈလွင်ႈသူၼ်ၸႂ်လႄႈ လွင်ႈဢုၼ်ႇၸႂ် ၸဵမ်ၵူၼ်းလူင်လႄႈ ၵူၼ်းထဝ်ႈယဝ်ႉ ၶႂ်ႈလႆႈတၢင်းဢုၼ်ႇၸႂ်တီႈပေႃႈမႄႈ ၊ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်းလႄႈ ၵေႃႉဢၼ်ၶဝ် ယုမ်ႇယမ်ၼပ်ႉထိုဝ်လႄႈ ႁၵ်ႉႁွမ်ၶဝ်။

                        ယွၼ်ႉၼၼ် ႁူင်းႁဵၼ်းတီႈလႂ် ႁူင်းလဵင်ႉလူလုၵ်ႈဢွၼ်ႇတီႈလႂ် ဢမ်ႇၼၼ် ႁူင်းသဝ်းတီႈလႂ်သေ ဢမ်ႇဝႃႈ သင်မီးလွင်ႈ ပိုၼ်ႉပွႆႇပႅတ်ႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼမ်ၼႆၸိုင် ႁူင်းႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ႁူင်းသဝ်း ၼၼ်ႉ မၼ်းတိုၼ်း တေဢမ်ႇၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးလႆႈလႃးလႃး။

                        တီႈပွင်ႇပွတ်းပွတ်း လွင်ႈပိုၼ်ႉပႅတ်ႈၶဝ် ပွႆႇပႅတ်ႈၶဝ် (Neglect) ၼႆႉ ပဵၼ် ၽွင်းၶဝ်တွင်ႉမႆႈၶဝ်ႈ ဢမ်ႇလဵင်ႉၶဝ်ႈၶဝ် ၊ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈၵိၼ်ၶဝ်ႈဢိမ်ႇ ၊ လွင်ႈၼူင်ႈတၢင်းဝႂ် ၵတ်ႉႁႃႉမႆႇၵေႃႈ ဢမ်ႇသူၼ်ၸႂ် ဢမ်ႇဝူၼ်ႉသေ ႁဵတ်းသင်ပၼ်ၶဝ် မၢင်ပွၵ်ႈ ဢမ်ႇတွၼ်ႉၼႄၾၢင်ႈႁၢင်ႈဝႃႈ ႁဝ်းႁၵ်ႉၶဝ်လႄႈ သူၼ်ၸႂ်ၶဝ် တီႈဢၼ်ၶဝ်လူဝ်ႇ ဢၼ်ၶဝ်ၶႂ်ႈႁဵတ်းၼၼ်ႉ ႁဝ်းဢမ်ႇႁႃပၼ်ၶဝ် ႁဵတ်ႈပၼ်ၶဝ် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉပွင်ႇဝႃႈ  ပဵၼ်ၵၢၼ် ပွႆႇပႅတ်ႈ ပိုၼ်ႉပႅတ်ႈ။

• ၵၢၼ်ၵိၼ်ၸိၵ်းတွၵ်ႇၸွၵ်း (Exploitation)

                        လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ဢႃႇယု ဢမ်ႇပႆႇတဵမ် (18) ၼႆႉ. ၵူႈမိူင်းမိူင်း မၵ်ႉမၼ်ႈလႄႈ ယွမ်းႁပ်ႉထိုင်ဝႃႈ ပဵၼ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼႆယဝ်ႉ ပေႃးပဵၼ်မိူင်းၸိူဝ်းဢၼ်ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ မိူၼ်မိူင်းတႅင်းမၢၵ်ႉ (Denmark) ၊ မိူင်းၼိတ်းသီႇလၼ်ႇ (New Zealand) ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပေႃးလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ဢမ်ႇပႆႇတဵမ် ဢႃယုႉ (18) ၼႆၸိုင်ႈ ဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇလႆႈဝႂ်ၶႂၢင်ႉႁဵတ်းၵၢၼ်တီႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉလႃးလႃး သင်ႁၼ်မႅၼ်ႈၺႃး

ၼႂ်းၶူင်းၵၢၼ် ၼႂ်းၶွမ်ႇမၼီႇသေတီႈတီႈၼႆႆႉ     မီးလုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢမ်ႇပႆႇတဵမ် ဢႃႇယု (18)ၼႆၸိုင် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်မၵ်ႉမၼ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၶူင်းၵၢၼ် ၊  ပဵၼ်ၵုမ်ႇမၼီႇ ၵူၼ်းၵိၼ်သူးၵိၼ်လပ်ႈ (Corruption) ၼႆႉၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ လိုၼ်းသုတ်း ယွၼ်ႉဢဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇမႃးႁဵတ်းၵၢၼ် ၸႂ်ႉၵိၼ်ႁႅင်း လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼႆႉလႄႈ လႆႈထုၵ်ႇၺႃးတူၵ်းၶွၵ်ႈ၊ ထုၵ်ႇၺႃးဝႂ်ငိုၼ်းၵေႃႈမီး။ 

                        ၵၢၼ်ၵိၼ်ၸိၵ်းတွၵ်ႇၸွၵ်းၼိူဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်မိူၼ်ၼင်ႇ

1. ၵႃႉၶၢႆႇၵိၼ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ
2. ဢဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ဢမ်ႇပႆႇတဵမ် ဢႃႇယု (18) ၵႂႃႇႁဵတ်းမႄႈမွၵ်ႇယႃႈ
3. ၵဵပ်းဢဝ်ႁဵတ်းသိုၵ်း
4. ဢဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ မႃးႁဵတ်းၵူၼ်းၸႂ်ႉတီႈႁိူၼ်းလႄႈ ပၼ်ငိုၼ်းဢႄႇဢႄႇ
5. ၸႂ်ႉလုၵ်ႈဢွၼ်ႇသူင်ႇ ယႃႈမဝ်းၵမ်လႄႈ ၵႃႉၶၢႆယႃႈမဝ်းၵမ်
6. ဢဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇႁဵတ်းပဵၼ်တီႈပိုၼ်ႈၽႄ (Advertisement) 

                       လုၵ်ႈဢွၼ်ႇပဵၼ် ႁႅင်းမိူင်းမိူဝ်းၼႃႈဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပေႃးႁဝ်းၵူၼ်းလူင် ပေႃႈမႄႈ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်းႁဝ်းၶႃႈၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် ႁၵ်းၸၢတ်ႈပၢၼ်ၶဝ်ပႅတ်ႈမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉလဵၵ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉၼႆၸိုင် တွၼ်ႈတႃႇဝႃႈ တေၵိူတ်ႇၶိုၼ်ႈဢွၵ်ႇမႃး ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မႂ်ႇလႄႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ မၼ်းၵေႃႈ တိုၼ်းဢမ်ႇပဵၼ်မႃးလႆႈလႃးလႃး။ ယွၼ်ႉၼၼ် ႁူင်းႁဵၼ်းတီႈလႂ်ၵေႃႈလီ  ယႃႇပေဢဝ် လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼႆႉ ႁဵတ်းၵိၼ် ၵၢၼ် ႁႃပၢႆးမၢၵ်ႇမီးလႄႈ ၸႂ်ႉၵိၼ်ႁႅင်းလၢႆလုၵ်ႈဢွၼ်ႇလႃးလႃး ပေႃးၶဝ်ပဵင်းပေႃးၸႂ် မီးၸႂ် ႁၵ်ႉသႃ ၶူးၶဝ် ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင်ၶဝ် ဢမ်ႇၼၼ် ၶႂ်ႈၽိုၵ်းပၼ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ႁႂ်ႈမေႃပေႉတူဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉတေႉၵေႃႈ တေပဵၼ် ထႅင်ႈမဵဝ်းၼိုင်ႈယူႇ။ ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ၵၢၼ်ၵိၼ်ၸိၵ်းတွၵ်ႇၸွၵ်းၼိူဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼႆႉ ပေႃးႁူင်းႁဵၼ်းတီႈလႂ်မီးဝႆႉ ႁဵတ်းသၢင်ႈဝႆႉၼႆၵေႃႈ ႁူင်းႁဵၼ်းလင်ၼၼ်ႉ မၼ်းတိုၼ်းဢမ်ႇၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးလႆႈလႃးလႃး။

                        လုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မိူင်းလႂ်ၵေႃႈလီ လၵ်းလၵ်းမၼ်းမိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းဢမ်ႇပႆႇၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၼႆႉ ၼိုင်ႈၶႅၼ်းလူဝ်ႇမေႃဝႆႉၵႃႈၶၢၼ်ႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၼေႃႇတႅၼ်းၶိူဝ်းႁဝ်းၶႃႈယဝ်ႉ။ သင်ႁဝ်းၶႃႈၶဝ် ဢမ်ႇမေႃထိင်း ႁၵ်ႉသႃ ပၼ်ႁႅင်း သႂ်ႇၸႂ် သူင်ႇၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းၼႆၸိုင်ႈ ဝၼ်းမိူဝ်းၼႃႈ ဢႃႇၼႃႇၵၢတ်ႈၶွင်မိူင်းႁဝ်းၼၼ်ႉ မၼ်းလီ ၼၵ်ႉၸႂ်လႄႈ ၸၢင်ႈပဵၼ်ၵူၼ်းတၢင်ၶိူဝ်းပိူၼ်ႈ မႃးသိုပ်ႇႁဵတ်းၶုၼ်ၵႂႃႇၵူၺ်းယဝ်ႉ။

                        တွၼ်ႈတႃႇ တေဢမ်ႇပဵၼ်မႃး ပၼ်ႁႃလူင်ယႂ်ႇယႂ်ႇ ဝႅၼ်ႇ (VANE) ၼႆႉၸိုင် ႁဝ်းသမ်ႉလူဝ်ႇလႆႈ ႁဵတ်းၸိူင်ႉႁိုဝ်လႃႇ? လူဝ်ႇၵႄႇၶၢႆၸိူင်ႉႁိုဝ်? လူဝ်ႇႁႄႉႁၢမ်ႈဝႆႉၸိူင်ႉႁိုဝ်ၼႆၸိုင်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၵူႈလင်လင် ၵူႈတီးတီႈၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇလီမီးထႅင်ႈဝႃႈ APRR ၼႆထႅင်ႈဝႆႉယူႇ။

• သႅင်သိုၵ်း
• www.saisengserk.com

Share: